پته دوزی چیست؟ چه کاربردهایی دارد؟ + روش ها و الگوها
ماماکالا
پته چیست؟
پته، به دوخت‌هایی از نوع گل و بته بر روی پارچه‌های کرکی اطلاق میشود. این نوع دوخت به طور معمول بر روی شال‌های کرکی نیز انجام میشود و محصولات پته شامل دوخت سجاده، رومیزی، جلد قرآن، جانماز، پرده، کوسن، زیرلیوانی و سایر موارد می‌باشد که در شهرهای مختلف عرضه میشود. پته دوزی از جمله هنرهای باستانی و بسیار کهن ایران است و با نام‌های فطه‌دوزی و سلسله‌دوزی نیز شناخته میشود. برای دوخت پته، از پارچه‌های ضخیم و پشمی که با عریض نامیده می‌شوند، استفاده میشود.
پیشنهادی: پاپیه ماشه یا خمیر کاغذ چیست؟ انواع آن و کاربردها
پته دوزی چیست؟
در کل، پته دوزی به دوختی گفته میشود که بیشترین بخش یا گاهی تمامی زمینه آن با استفاده از نخ‌های پشمی، کرکی الوان یا نخ ابریشمی دوخته میشود، همچنین ممکن است از نخ‌های گلابتون نیز به میزان کمتری استفاده شود. پته دوزی در حال حاضر در مناطقی مانند کرمان، زرند، رفسنجان و سیرجان مورد استقبال قرار گرفته و رواج دارد.
تاریخچه پته دوزی
متاسفانه تاریخچه پته دوزی به طور دقیق در دسترس نیست، زیرا در مقابل عوامل زیادی از جمله عوامل جوی، آسیب‌پذیر بوده است. با این حال، در سفرنامه‌های شاردن بهدوره صفوی در مناطق کرمان، اشاره‌هایی به این هنر زیبا و متعدد آن در زمینه‌های مختلف دیده میشود. بر اساس برخی کتاب‌ها، قدیمی‌ترین نمونه پته دوزی در جهان به سال ۱۲۸۵ هجری قمری برمی‌گردد.
پیشنهادی: همه چیز در مورد پارچه های زربفت و زری بافی
یکی از این نمونه‌ها که به عنوان یکی از قدیمی‌ترین‌ها شناخته میشود، در قالب دوخت سوزنی انجام شده است. در این نمونه، زمینه‌ای از جنس پارچه پشمی کرم‌رنگ وجود دارد که با گل‌های ریز افشان و نخ‌های ابریشمی رنگین به صورت محرمات و جناغی کج تزئین شده است. این آثار به قرن ۱۲ هجری قمری برمی‌گردد و حاشیه‌های آن با پته دوزی و با نقش بته جقه‌ای آشتی بسته شده است.
نمونه دیگری که از لحاظ تاریخی مهم است، بقچه‌ای از جنس پته دوزی و سلسله دوزی فرج‌الله کرمانی است که به سال ۱۲۸۰ هجری قمری بازمی‌گردد و بر روی آن نیز نقش‌های متعددی به دیده می‌خورد.
کاربردهای پته دوزی
پته دوزی یک هنر سنتی و زیبای صنایع دستی است که در ایران و بسیاری از مناطق دیگر جهان رواج دارد. این هنر از قدیمی‌ترین روش‌های دوخت و تزیین پارچه‌ها بوده و تاکنون جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ و هنر ایران داشته است. کاربردهای پته دوزی عبارتند از:
پیشنهادی: تکنیک های نقاشی روی سفال از صفر تا صد
- تزئینات خانه: پته دوزی بر روی انواع پارچه‌ها مانند پارچه‌های کرکی، می‌تواند به عنوان پرده، رومیزی، سجاده، جلد قرآن، جانماز، و زیر لیوانی در خانه‌ها استفاده شود. این تزئینات با الگوها و نقوش مختلفی از جمله گل، بته، حیوانات و نمادهای مذهبی تزیین می‌شوند و به زیبایی و شکوه به فضای خانه افزوده می‌شوند.
- تزیینات معابد و مکان‌های مذهبی: در مکان‌های مذهبی مانند مساجد، حسینیه‌ها و معابد، پته دوزی بر روی پارچه‌ها برای تزیین و تجمل محیط استفاده میشود. این تزیینات معمولاً شامل نقوش و الگوهای مذهبی مانند آیات قرآنی و نقوش مرتبط با اسلام و دین‌های دیگر است.
- استفاده در لباس‌ها و لوازم پوشاک: پته دوزی بر روی لباس‌ها، شال‌ها، روسری‌ها و لوازم پوشاک دیگر نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. این تزئینات باعث زیبایی و جذابیت بیشتر لباس‌ها می‌شوند و استایل خاصی به آن‌ها می‌بخشند.
مواد اولیه و ابزارهای پته دوزی
برای انجام دوخت پته، استفاده از وسایل مناسب و کیفیتی اساسی است تا کار بهتر و زیباتری انجام شود. وسایل مورد نیاز برای انجام دوخت پته عبارتند از:
بیشتر بخوانید: دانستنی های هنر آبگینه و شیشه گری
- عریض پارچه: این نوع پارچه، ضخیم و محکم است و بر روی آن مراحل دوخت پته انجام میشود. در مناطق مختلف، به این نوع پارچه با نام‌های مختلفی اشاره میشود، مانند “را” در کرمان. در گذشته، این پارچه‌ها با استفاده از ماشین‌های دوپا باف و چهارپا باف تهیه می‌شدند، که برای بافتن شال‌ها از آن‌ها استفاده می‌شد. اما امروزه سیستم‌های بافت جدیدتری استفاده میشود که برگرفته از کار ماشین‌های چهارپا باف برای بافت ترمه است.
- انگشتانه: این وسیله بسیار مهم است و بدون آن، سرعت عمل در کار کم میشود و کار از لحاظ ظرافت کامل نخواهد شد. انواع مختلفی از انگشتانه وجود دارد که شامل فلزی، پلاستیکی، فلزی و چرمی میشود. معمولاً انگشتانه‌های فلزی با پوشش ضد رنگ بهترین نوع هستند.
- قیچی: قیچی یکی دیگر از وسایل مورد نیاز در پته دوزی است. انواع مختلفی از قیچی وجود دارد که برای برش و خط‌کشی در کاربردهای مختلف استفاده می‌شوند.
- ریس: ریس، نوعی نخ پشمی است که به وسیله ماشین تهیه میشود و برای دوخت پته به کار می‌رود. ریس‌ها از نظر قطر و ضخامت شماره‌گذاری می‌شوند و مقدار مصرف آن بستگی به نوع نقش و رنگ پارچه دارد.
- گلابتون: این نخ‌ها برای دوخت پته استفاده می‌شوند و رنگ‌های مختلفی از جمله عنابی، مشکی، نارنجی، سرمه‌ای و سبز دارند.
- سوزن پته دوزی: برای پته دوزی از سوزن مخصوص که چشمه درشت و طول متوسط و نوک تیزی دارد استفاده میشود و بخاطر پشمی بودن نخ ،سوراخ سوزن باید قطر بزرگتری داشته باشد.
با استفاده از این وسایل مناسب، می‌توانید به راحتی کارهای پته دوزی خود را انجام دهید و از زیبایی و کیفیت بالایی برخوردار شوید.
روش‌ها و الگوهای استفاده شده در پته دوزی
مراحل دوخت پته دوزی به طور کلی از شش فاز اصلی تشکیل شده است که به ترتیب عبارتند از انتخاب و آماده‌سازی شال یا عریض پته، طراحی یا گرته زنی، انتخاب و تهیه نخ پته دوزی، دوخت پته، شستشو و اتوکشی.
آماده‌سازی شال یا عریض پته
در این مرحله، شال یا عریض پته به اندازه‌های مختلفی بریده میشود که بستگی به کاربرد پته دارد. سپس شال پته در ابعاد مختلفی بافته میشود که ابعاد آن بر اساس نیاز مشتری تعیین میشود.
طراحی و گرته زنی
در این مرحله، طراحی یا نقش اندازی انجام میشود که یکی از مهمترین بخش‌ها در دوخت پته دوزی است. برای طراحی، از مهر و شابلون استفاده میشود و معمولاً طرح را بر روی پارچه پته منتقل می‌کنند.
بیشتر بدانید: اهمیت و نحوه بسته بندی در صنایع دستی
انتخاب و تهیه نخ
در این مرحله، از نخ‌های متنوعی استفاده میشود که برای ایجاد تفاوت عمده در رنگ آمیزی نقش‌ها یا طرح‌های پته مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دوخت پته
در این مرحله، با توجه به رنگ شال، نخ‌های متناسب انتخاب میشود و شروع به دوخت پته بر روی شال یا عریض پته میشود.
شستشو و اتوکشی
شستشوی پته بهبود ظاهر کار و از بین بردن رد جوهر و کدری سطح پارچه برای ایجاد تمیزی و جلوه بهتر انجام میشود. سپس با اتوکشی، کیست‌دار شدن شال از حالت طبیعی خارج میشود و به شکلی زیبا و مرتب ارائه میشود.
انواع دوخت در پته دوزی
دوخت‌های پته دوزی از تکنیک‌های منحصربه‌فردی برخوردار است که با ظرافت و دقت انجام شده، به زیبایی و ارزش آثار بیشتری می‌افزاید. این دوخت‌ها انواع مختلفی دارند که هر یک برای موارد خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرند:
دوخت خطی یا کوکی
– این دوخت از یک خط مستقیم یا منحنی آغاز میشود و با کوک‌های یکنواختی همراه است.
– برای انواع مختلف سوزن‌دوزی مفید است.
دوخت ساقه‌دوزی
– در این دوخت، سوزن از انتهای طرح بیرون آورده میشود و نخ مانند یک حلقه زیر سوزن قرار می‌گیرد.
– به طور متوسط، سه زنجیره دوخت در هر گلبرگ ایجاد میشود.
پیشنهاد مقاله: قیمت خرید انواع سینی چوبی جدید (تکی و عمده)
دوخت شلالی
– در این دوخت، سوزن از سمت راست در پارچه فرو می‌رود و نخ را از سمت چپ خارج می‌کند.
– این دوخت برای لبه‌دوزی و تزئین حاشیه مناسب است.
دوخت بخیه‌ای
– این دوخت برای پر کردن سطح طرح‌ها استفاده میشود و دارای دو نوع است:
– بخیه‌های رویکردار: که برای پوشاندن سطح‌های بزرگ مناسب است.
– بخیه‌های ریز: که برای پر کردن دقیق داخل طرح‌ها استفاده میشود.
دوخت پتکی
– این دوخت برای پر کردن داخل طرح‌ها استفاده میشود و دارای دو نوع می‌باشد:
– پتک چهار سوزنه مورب.
– پتک چهار سوزنه دندانه‌دار.
هر یک از این دوخت‌ها بر اساس نیاز و مورد استفاده خاص خود، مفید و کارآمد هستند و به زیبایی آثار پته دوزی افزوده می‌شوند.
تشخیص پته مرغوب
به عقیده کرمانی‌ها، پته‌های دوخته شده بر روی شال سفید یا مشکی از نوعی خاصیت ویژه برخوردارند. دوخت این پته‌ها از تکنیک پتک چهار سوزنه و متن‌دوزی بهره می‌برد. شال پته، یک شال متمایز و ارزشمند است، به ویژه اگر بر روی شال سفید دوخته شود که زمینه آن به راحتی قابل مشاهده نباشد. این شال‌ها به علت انعکاس نور رنگ سفید، خستگی چشم را ایجاد می‌کنند و دوخت آن‌ها نیازمند زمان بیشتری است. همچنین، استفاده از نخ‌های با کیفیت بسیار حیاتی است تا هر گونه نقصی در دوخت به وضوح مشهود نشود. شال‌های مشکی کرمان به دلیل کمیابی، اغلب با استفاده از کانگای عروس دوخته می‌شوند که نیاز به مهارت و دقت بیشتری دارد و به عنوان یک چالش برای پته‌دوزان محسوب میشود. در کرمان، معمولاً پته سفید برای داماد و پته قرمز برای عروسان استفاده میشود.
نحوه شست وشوی پته
برای شستشوی پته، ابتدا مقداری مایع روغن‌شویی یا مایع ظرفشویی بدون آنزیم را در آب سرد حل کنید و سپس پته مورد نظرتان را داخل ظرف حاوی این محلول قرار دهید. حتماً به یاد داشته باشید که پته هیچ عوضی به هیچ وجه با آب گرم شسته نشود، زیرا نخ پته از جنس پشم گوسفند است و آب گرم ممکن است به آن آسیب برساند. سپس پته را کاملاً در آب فرو ببرید تا هیچ قسمت خشکی باقی نماند.
همانطور که پته زیر آب است، آن را درون ظرف بچرخانید و کمی تکان دهید. اما توجه داشته باشید که نیازی نیست که پته را با خشونت بشویید یا چنگ بزنید. پته را کاملاً آبکشی کرده و آب آن زلال و شفاف شود.
پیشنهاد مقاله: خرید سینی چوبی شیک و فانتزی برای کادو و هدیه
سپس پته را درون دستگاه خشک کن قرار دهید تا آب پته کاملاً گرفته شود. در صورتی که دستگاه خشک کن موجود نباشد، می‌توانید پته را در آفتاب خشک کنید اما حتماً مطمئن شوید که پته مستقیماً در نور آفتاب قرار نگیرد، زیرا این کار ممکن است باعث آسیب به پته شود. پته بلافاصله بعد از شستشو باید خشک شود تا جلوگیری از رنگ شدن نخ‌های آن در صورت ماندن طولانی مدت خیس.
در انتها، پته را به صورت نامدار روی یک سطح صاف در فضای باز پهن کنید تا خشک شود. توصیه میشود که پته را روی بند رخت نه گذاشته شود تا از کشیده شدن آن جلوگیری شود.
در نهایت، برای تمیز کردن و شستشوی پته، از مواد سفید کننده استفاده نکنید و اگر شستن پته در خانه برای شما مقدور نیست، توصیه میشود به خشک‌شویی بروید تا از سلامت پته اطمینان حاصل شود.
نتیجه گیری
پته دوزی هنری است که از دیرباز توسط انسان‌ها برای تزئین و زینت‌بخشی به لباس‌ها و پارچه‌ها استفاده می‌شوند. این هنرها نه تنها زیبایی و ظرافتی خاص به لباس‌ها می‌بخشند بلکه یک ارثیه فرهنگی نیز محسوب می‌شوند که از نقاط مختلف جهان به وجود آمده‌اند. استفاده از پته و پته دوزی به عنوان یکی از شیوه‌های تزئینی، نشان از ذوق هنری فرد دارد و در اغلب فرهنگ‌ها به عنوان نمادی از زیبایی و الهام بخشی مورد استقبال قرار می‌گیرد. این هنرها باعث می‌شوند تا لباس‌ها و پارچه‌ها به شکلی منحصر به فرد و جذاب به نظر بیایند و هر چهارچیزی که پوشیده میشود را تبدیل به یک اثر هنری کنند.
مطالب بیشتر: نکات مهم هنگام خرید سینی چوبی جدید
همچنین، پته و پته دوزی از لحاظ فنی نیز مهارت و توانایی زیادی می‌طلبد و افرادی که این هنرها را انجام می‌دهند، باید دارای ذوق، دقت و صبر زیادی باشند. این هنرها نه تنها به عنوان یک فعالیت تزئینی محسوب نمی‌شوند بلکه به عنوان یک میراث فرهنگی و هنری ارزشمند شناخته می‌شوند که نیاز به حفظ و گسترش آن داریم.
مطالب مرتبط
اثرات انقلاب صنعتی بر صنایع دستی و هنری ایران
تاثیر انقلاب صنعتی بر صنایع دستی انقلاب صنعتی، که به عنوان انقلاب صنعتی اول نیز شناخته
ماماکالا
همه چیز در مورد پارچه های زربفت و زری بافی
پارچه های زربفت و زری بافی تعریف زربفت زَربَفْت یا زَری‌بافی، یکی از شاخه‌های
ماماکالا
پاپیه ماشه یا خمیر کاغذ چیست؟ انواع آن و کاربردها
تعریف پاپیه ماشه پاپیه ماشه یکی از صنایع دستی است که به معنای کاغذ جویده یا کاغذی که از
